پروپوزال بررسی مقایسه ای انقلاب اسلامی 1357 ایران و 1952 مصر

از میان تحولاتی که در کشورهاي مختلف عربی اعم از تونس، مصر، لیبی، یمن، بحرین، سوریه، الجزایر، مراکش و اردن در فاصله زمانی دسامبر2010تاکنون رخ داده تحولات سوریه و مصر به عنوان انقلاب یا الثوره شناخته می شوند (اتاوای و اتاوای ، 2011).
این انقلاب پایان حضور نظامی بریتانیا در مصر را به همراه داشت و موجب استقلال سودان شد که پیش از آن به صورت مستعمره مشترک بریتانیا و مصر اداره می‌شد. حکومت انقلابی مصر سیاست‌هایی ناسیونالیستی و ضد امپریالیستی را در پیش گرفته و به صورت هواخواه جدی ناسیونالیسم عربی و جنبش عدم تعهد در آمد.در سال ۱۸۸۲، نیروهای انگلیس در جنگ انگلیس و مصر در مصر مداخله کردند.
در سال ۱۸۸۸ در کنوانسیون قسطنطنیه، انگلیس با محافظت از کانال سوئز این حق را پیدا کرد که پایگاه قدرت سلطه در سیاست مصر را به انگلیس بدهد. مصر اگرچه از نظر اسمی هنوز یک خاندان عثمانی بود، به یک کشور تحت حمایت انگلیس تبدیل شد. پس از جنگ جهانی اول، انگلیس یکی از اعضای قابل اعتماد خاندان محمد علی را بر تخت سلطنت قرار داد و مصر را به عنوان یک کشور تحت‌الحمایه اعلام کرد. در طول جنگ جهانی دوم، مصر پایگاه اصلی متفقین برای کارزارآفریقای شمالی بود. پس از جنگ، سیاست انگلیس همچنان بر کنترل کانال سوئز متمرکز بود، که برای تجارت شاهنشاهی حیاتی بود(گلدستون ، 1387). با این حال، در طول جنگ جهانی دوم، ملی گرایان مصری در نیروهای مسلح نفوذ پیدا کردند. جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۴۸ این ملی گرایان را تحقیر کرد و آنها پادشاه مورد حمایت انگلیس، پادشاه فاروق را مقصر دانستند.
باخت در جنگ ۱۹۴۸ با اسرائیل منجر به اتهام افسران آزاد به فساد مالی نسبت به پادشاه و دربار وی و ارتقای این احساس در میان مردم مصر شد. انقلاب مصر تقارن عبرت انگیزی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357 داشت و در نتیجه ، باز هم بسیاری از کانون های رسانه ای و سیاسی به تحلیل نسبت به این دو رویداد پرداختند والبته این بار صاحب نظران و اندیشمندان نیز به این بحث وارد شدند و مشابهت ها و تفاوت های دو رویداد را تبیین نمودند.
در این میان ، بسیاری بر آن شدند که این انقلاب ها را می بایست نتیجه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و رویکردهای نظام سیاسی برآمده از آن در سیاست خارجی و منطقی اش دانست. در این چهارچوب ، در پژوهش حاضر نیز برای فهم بهتر این نسبت ، به بررسی مقایسه ای انقلاب اسلامی ایران و مصر می پردازد.
دلیل این امر آن است ، که از یک سو ویژگی های جوامع و حکومت های ایران به هنگام انقلاب به هم نزدیک می باشد و از این رو محمل مناسب تری برای مقایسه آن ها وجود دارد .انقلاب ۱۹۵۲ مصر کودتای نظامی گروهی از افسران ارتش مصر در ۲۳ ژوئیه ۱۹۵۲ بود که توسط حرکتافسران آزاد به عربی (ضباط الحّر) به رهبری محمد نجیب و جمال عبدالناصر انجام شد. در پی این کودتای نظامی ملک فاروق پادشاه مصر از قدرت خلع شده پسرش ملک فواد جانشین او شد. چندی بعد جانشین او ملک فواد دوم نیز خلع شده و نظام پادشاهی مصر با یک حکومت جمهوری جایگزین شد.این انقلاب با تهدیدهای فوری قدرت‌های امپریالیستی غرب، به ویژه فرانسه و بریتانیا که مصر را از سال ۱۸۸۲ اشغال کرده بود، روبرو شد. هر دو از افزایش احساسات ملی گرایانه در سرزمین‌های تحت کنترل خود در سراسر آفریقا و جهان عرب بیم داشتند.
وضعیت جنگ در حال انجام با اسرائیل نیز چالشی جدی ایجاد کرد، زیرا افسران آزاد بر حمایت قاطع مصر از فلسطینیان افزودند. این دو مسئله چهار سال پس از انقلاب هنگامی که مصر توسط انگلیس، فرانسه و اسرائیل در بحران سوئز سال ۱۹۵۶ مورد حمله قرار گرفت با هم تلاقی کردند. علی‌رغم تلفات عظیم نظامی، جنگ به عنوان یک پیروزی سیاسی برای مصر تلقی می‌شد، به ویژه با خروج از کانال سوئز برای اولین بار از سال ۱۸۷۵ در کنترل بی رقیب مصر، پاک کردن آنچه که به عنوان نشانه تحقیر ملی دیده می‌شد. این جذابیت انقلاب در سایر کشورهای عربی و آفریقایی را تقویت کرد. از دیگرسوانقلاب اسلامی در مقایسه با سایر ایدئولوژی های انقلابی در غرب که در قرن بیستم ظهور کردند، یک ویژگی و تفاوت عمده داشت و آن این که برخلاف ایدئولوژی هایی نظیر نازیسم و کمونیسم نه تنها بخش عظیمی از انرژی و پتانسیل خود را صرف مبارزه با پدیده مذهب نکرد بلکه از تمامی پتانسیل های مذهب به عنوان پدیده ای که منشا آن در اعتقادات و باور توده هاست برای خدمت به انقلاب و ایدئولوژی انقلابی بهره گرفت. (قزوینی حائری ، 1390).
امام خمینی (ره) نیز دلیل تمایز انقلاب ایران را برخورداری از هویت مستقل اسلامی و شیعی می دانند که جز به خدای متعال هیچ اتکا و وابستگی ندارد. اسلام شیعه هم از نقطه نظر سازمانی و هم از لحاظ فرهنگی، برای ایجاد انقلاب ایران علیه شاه، نقش حیاتی را به عهده داشت (نصر ، 1389). تشیع به منزله ساختاری نمادین که برای مردم معنی ایجاد می کرد، زبانی با گویش های مختلف و آیینی بود که رفتار و جهان بینی آنان را تعیین می کرد و برای تمام مشکلات اساسی شان پاسخ مناسبی داشت، در روند بسیج سلطه ایدئولوژیک یافت و مهر خود را بر پیشانی انقلاب حک کرد(درخشه و هراتی ، 1392).
در واقع فضای کلی موجود در اندیشه های انقلاب اسلامی، عقاید و آرمان های شیعی بوده و به طور طبیعی، گسترش این اندیشه ها همراه با بستر اصلی آن، یعنی تشیع قابل تحقق بوده است بنابراین در پژوهش حاضر سعی شده است به بررسی تطبیقی انقلاب اسلامی ایران و انقلاب سال 1952 مصر پرداخته شود.